Niet elke persoon die een strafbaar feit begaat, wordt ook strafrechtelijk verantwoordelijk gesteld. Het Nederlandse strafrecht kent uitzonderingen zoals rechtvaardigingsgronden (het feit is niet onrechtmatig) en schulduitsluitingsgronden (de dader kan geen blaam treffen).
Hoofdcategorieën
Strafuitsluitingsgronden zijn onder te verdelen in twee belangrijke typen.
Verschil tussen gronden
| Soort | Effect | Resultaat |
|---|---|---|
| Rechtvaardigingsgrond | Verwijdert onrechtmatigheid | Feit wordt niet bestraft |
| Schulduitsluitingsgrond | Verwijdert verwijtbaarheid | Dader wordt niet bestraft |
Rechtvaardigingsgronden
Een rechtvaardigingsgrond maakt dat het begane feit als gerechtvaardigd wordt gezien en dus niet onrechtmatig is.
Noodweer (art. 41 lid 1 Sr)
Het verdedigen tegen een directe, onrechtmatige aanval.
- Direct: de aanval is gaande of staat op het punt te gebeuren
- Onrechtmatig: de aanval is niet geoorloofd
- Evenredig: de verdediging mag niet overdreven zijn
- Noodzakelijk: ontsnappen was geen haalbare optie
Noodtoestand (art. 40 Sr)
Overmacht door een botsing van belangen waarbij het belangrijkste belang vooropstaat.
- Er is direct gevaar voor een groter goed
- Geen alternatieve oplossing mogelijk
- De gekozen actie is in verhouding
Wettelijke regel (art. 42 Sr)
Handelen op basis van een wettelijke verplichting is niet strafbaar, zoals een agent die geweld toepast bij een legale arrestatie.
Ambtelijk bevel (art. 43 lid 1 Sr)
Uitvoering van een rechtmatig ambtelijk bevel leidt niet tot strafbaarheid.
Schulduitsluitingsgronden
Bij schulduitsluitingsgronden is het feit strafbaar, maar kan de dader niet verantwoordelijk worden gehouden.
Ontoerekeningsvatbaarheid (art. 39 Sr)
Een dader is niet strafbaar als het feit hem door een mentale stoornis of gebrek niet kan worden aangerekend.
- Psychiatrische evaluatie is nodig
- Kan resulteren in TBS of andere sancties
Noodweerexces (art. 41 lid 2 Sr)
Het overschrijden van noodzakelijke verdediging door intense emoties veroorzaakt door de aanval.
Psychische dwang (art. 40 Sr)
Een externe druk waaraan de dader redelijkerwijs niet kon weerstaan.
Geen schuld (avas)
Een ongeschreven regel: de dader heeft alles gedaan wat mogelijk was om het feit te vermijden.
Gevolgen van uitsluitingsgronden
| Grond | Beslissing rechter |
|---|---|
| Rechtvaardigingsgrond | Ontslag van rechtsvervolging (OVAR) |
| Schulduitsluitingsgrond | Ontslag van rechtsvervolging (OVAR) |
Beroep op uitsluitingsgronden
- De verdachte moet de grond aannemelijk maken
- De rechter beoordeelt of aan voorwaarden is voldaan
- Bij onzekerheid: voordeel voor de verdachte
Veelgestelde vragen in Rijswijk
Wat als ik word verdacht van een delict?
Je hebt recht op een advocaat, mag zwijgen en de politie moet je rechten toelichten. Verdacht zijn betekent niet dat je schuldig bent.
Hoe lang mag ik vastzitten zonder proces?
Maximaal 10 dagen, daarna moet een rechter het verlengen goedkeuren. Voorarrest heeft een limiet.
Wat onderscheidt een misdrijf van een overtreding?
Een misdrijf is zwaarder en kan leiden tot gevangenisstraf, terwijl een overtreding vaak met een boete wordt afgedaan.
Heb ik recht op juridische hulp?
Ja, je hebt altijd recht op een advocaat, gratis als je de kosten niet kunt dragen.
Kan ik een uitspraak aanvechten?
Ja, je kunt in hoger beroep gaan bij het gerechtshof.
Rechtbank: Rechtbank Den Haag (ressort)
Juridisch Loket: Juridisch Loket Rijswijk